هر آنچه باید در مورد سیروز کبدی بدانید 


سیروز کبدی (cirrhosis) در کسانی که بیماری کبدی پیشرونده و مزمن دارند مرحله پایانی بیماری کبد و ورود به مرحله نارسایی کبد است. 

کسانی که عملکرد کبدشان طبیعی نیست و آب آوردن شکم، خونریزی واریسی، آنسفالوپاتی هپاتیک یا نقص کلیوی را تجربه میکنند، در مرحله پایانی بیماری کبد قرار دارند. در حالی که پیوند کبد یک گزینه درمانی موفق برای مرحله پایانی بیماری کبدی است، طولانی شدن مدت زمان انتظار برای دریافت عضو باعث میشود هر ساله بیش از 17 درصد از بیمارانی که در صف انتظار پیوند کبد قرار دارند بمیرند. از طرفی این درمان برای بسیاری از بیماران کبد مقدور نیست. کسانی که گرفتار مرحله آخر بیماری کبد میشوند، الگویی از علائم و عوارض مربوط به بیماری را تجربه میکنند که بر کیفیت زندگی و طول عمرشان اثر میگذارد. 


چه عواملی باعث سیروز کبدی میشوند؟ 

هنگامی که ماده یا بیماری حمله میکند و به کبد صدمه میرساند، سلولهای کبد از بین میروند و بافت جوشگاه (اسکار) تشکیل میشود. این فرایند تشکیل بافت جوشگاه، فیبروز نام دارد و به تدریج طی سالها، اتفاق می افتد. هنگامی که بافت جوشگاه کل کبد را در بر گرفت، کبد کوچک و سخت میشود. به این وضعیت، سیروز میگویند و معمولا این آسیب، برگشت پذیر نیست. 

همه بیماریهایی که به مدت زمان طولانی بر کبد اثر میگذارند، میتوانند به فیبروز و در نهایت سیروز کبد منجر شوند. برخی عوامل شایع سیروز کبد عبارتند از مصرف زیاد الکل، ویروس، تجمع چربی اطراف کبد، بیماریهای ارثی، تاثیر سمی داروها و گیاهان دارویی و بیماریهای خود ایمنی. 

سیروز کبدی عوامل متعددی دارد. هپاتیت ث یکی از شایعترین عوامل آن است. در حال حاضر متاسفانه چاقی در حال تبدیل شدن به یکی از عوامل شایع سیروز است. 

بسیاری از کسانی که دچار سیروز کبدی هستند، بیشتر از یکی از عوامل آسیب کبدی را دارند. 

سیروز در اثر جراحت و ضربه به کبد یا سایر آسیب های کوتاه مدت و حاد اتفاق نمی افتد بلکه طی سالها آسیب مدائم رخ میدهد. 


عوامل شایع سیروز کبدی 

  • بیماریهای مربوط به الکل 

بیشتر کسانی که الکل مصرف میکنند، دچار آسیب کبدی نمیشوند اما کسانی که الکل زیاد مصرف میکنند و این روال را چندین سال ادامه میدهند، ممکن است به کبدشان صدمه بزنند. مقدار الکلی که باعث صدمه دیدن کبد میشود در افراد مختلف متفاوت است. 

در زنان مصرف دو تا سه نوشیدنی الکلی از جمله آبجو و شراب در روز و در مردان سه تا چهار عدد در روز میتواند به آسیب دیدگی کبد و سیروز منجر شود. در گذشته، سیروز ناشی از الکل مرگ و میر بیشتری در مقایسه با سیروز ناشی از عوامل دیگر داشت اما در حال حاضر مرگ به دلیل سیروز ناشی از چاقی رو به افزایش است. 


  • هپاتیت ث مزمن 

ویروس هپاتیت ث یک عفونت کبدی است که در اثر تماس با خون فرد آلوده به این ویروس، سرایت میکند. هپاتیت ث مزمن به مرور زمان باعث التهاب و صدمه دیدن کبد میشود و این وضعیت به سیروز منتهی میشود. 


  • هپاتیت ب و د مزمن 

ویروس هپاتیت ب یک نوع عفونت کبد است که در اثر تماس با خون، منی یا سایر مایعات بدن فرد آلوده منتقل میشود. هپاتیت ب نیز مانند هپاتیت ث کبد دچار التهاب و آسیب میشود که این امر منجر به سیروز میگردد. واکسن هپاتیت ب برای جلوگیری از این بیماری از نوزادی تزریق میشود. هپاتیت د ویروسی دیگر است که موجب عفونت کبد میشود و سیروز ایجاد میکند اما تنها در کسانی اتفاق می افتد که پیش از این، هپاتیت ب داشته اند. 


  • کبد چرب (غیر الکلی) 

در کبد چرب غیر الکلی، چربی در کبد جمع میشود و در نهایت سیروز ایجاد میکند. کبد چرب یک بیماری کبدی رو به افزایش است که به چاقی، دیابت، سوء تغذیه پروتئین، بیماری عروق کرونری و داروهای کورتون مربوط است. 


  • هپاتیت خود ایمنی 

این نوع هپاتیت در اثر حمله سیستم ایمنی به سلولهای کبد و در نتیجه ایجاد التهاب و آسیب کبد ایجاد میشود که در نهایت منجر به سیروز میشود. محققان معتقدند عوامل ژنتیکی ممکن است برخی افراد را مستعد بیماریهای خود ایمنی نماید. حدود 70 درصد کسانی که هپاتیت خود ایمنی دارند، خانم هستند. 


  • بیماریهایی که به مجاری صفرا صدمه میرسانند 

چندین بیماری میتوانند به مجاری که صفرا را از کبد منتقل میکنند صدمه بزنند و باعث برگشتن صفرا به کبد و سیروز کبدی شوند. در افراد بزرگسال شایعترین بیماری در این گروه، سیروز صفراوی اولیه است. در سیروز صفراوی اولیه، مجاری صفرا دچار التهاب شده و صدمه می بینند و در نهایت از بین میروند. سیروز صفراوی ثانویه در شرایطی اتفاق می افتد که این مجاری طی عمل جراحی کیسه صفرا، به اشتباه گره خورده یا دچار جراحت میشوند. کلانژیت اسکلروزان اولیه وضعیت دیگری است که باعث صدمه دیدن و اسکار مجاری صفرا میشود. در نوزادان، آسیب دیدگی مجرای صفرا بیشتر در اثر سندرم آلاژیل یا آترزیای صفرا اتفاق می افتد که در آن مجاری صفرا یا وجود ندارند یا جراحت دارند. 


  • بیماریهای ارثی 

فیبروز سیستیک، کمبود آلفا یک آنتی تریپسین، هموکروماتوز، بیماری ویلسون، گالاکتوزمی و بیماریهای ذخیره گلیکوژن بیماریهای ارثی هستند که در نحوه تولید، پردازش و ذخیره آنزیمها، پروتئینها و فلزات و سایر موادی که بدن نیاز دارد تا درست عمل کند، اختلال ایجاد میکنند. سیروز ممکن است در اثر یکی از این بیماریها اتفاق بیفتد. 


  • داروها، سموم و عفونت 

عوامل دیگر سیروز کبدی عبارتند از تداخلات دارویی (از جمله داروهای گیاهی و شیمیایی)، قرار گیری طولانی مدت در معرض سموم، عفونتهای انگلی و دوره های نارسایی قلبی با احتقان کبد. 


علائم و نشانه های سیروز کبدی چیست؟ 

سیروز جبران شده 

سیروز کبدی در ابتدا ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد و اصلا متوجه آن نشوید. به این وضعیت، سیروز جبران شده (compensated cirrhosis) میگویند. در واقع شما ممکن است سالهای سال با سیروز کبد زندگی کنید بدون این که خودتان مطلع باشید. علت این است که فشار داخل رگ پورتال هنوز خیلی بالا نرفته و هنوز سلولهای سالم کبدی کافی برای حفظ عملکرد کبد و رفع نیازهای بدن باقی مانده است. 

اما اگر هر جه زودتر کاری انجام ندهید و به سبک زندگی ناسالم خود یا روند بیماری (مانند هپاتیت) ادامه بدهید، فشار داخل سیاهرگ پورتال به حدی بالا میرود که معدودی سلولهای سالم برای کار کردن در کبد باقی می مانند. با پیشروی سیروز، شایعترین علائمی که تجربه میشود، به صورت زیر است: 

  • ضعف 
  • خستگی 
  • کاهش اشتها 
  • حالت تهوع 
  • استفراغ 
  • کاهش وزن 
  • دل درد و ورم و احتباس مایعات هنگامی که شکم آب می آورد 
  • خارش 
  • رگهای عنکبوتی شکل روی پوست 


سیروز جبران نشده 

اگر سیروز جبران شده، پیشرفت کند به وضعیت جدی به نام سیروز جبران نشده میرسد که مشکلات جدی به وجود می آورد. 

این عوارض میتوانند مهلک باشند و نیاز به دریافت کبد جدید را به وجود بیاورند. همان طور که پیش تر گفته شد، عارضه جدی دیگر سیروز، سرطان کبد است. سرطان کبد هم در مرحله سیروز جبران شده و هم در  سیروز جبران نشده میتواند به وجود بیاید. ممکن است سرطان کبد هیچ علامتی نداشته باشد تا این که تومور بزرگ شده و درد ایجاد میکند. 

علائم بیماری کبد در این مرحله به صورت زیر است: 

  • واریسهای خونریزی کننده: خونریزی داخلی از رگهای خونی بزرگ در مری اتفاق می افتد 
  • آب آوردن شکم 
  • انسفالوپاتی: گیجی ناشی از تجمع سموم در خون 
  • زردی: زرد شدن سفیدی چشمها و پوست 


چرا در سیروز کبد، خونریزی مری اتفاق می افتد؟ 

رگهای خونی بزرگی در لوله مری وجود دارند که در اثر سیروز کبدی، به مرور زمان بزرگ و بزرگتر میشوند و ممکن است پاره شوند. هنگامی که این اتفاق می افتد، فرد خون بالا می آورد یا مدفوعش به رنگ سیاه و قیری در می آید. 

خطر خونریزی رگ مری را میتوان با داروهای پایین آورنده فشار خون مانند داروهای بازدارنده بتا یا با عمل جراحی که در آن حلقه های کشی کوچکی دور واریس بسته میشوند، کاهش داد. 


آب آوردن شکم در سیروز کبد چگونه درمان میشود؟ 

یکی دیگر از مشکلاتی که سیروز کبدی ایجاد میکند، آب آوردن شکم است که علت آن، فشار بالای سیاهرگهای کبد می باشد. مایعات به داخل شکم نشت میکنند و به مرور فضای شکم را پر میکنند. این باعث میشود شکم همانند بادکنکی که با آب پر شده، بزرگ شود و باد کند. پاها نیز ممکن است متورم شوند. این وضعیت، ممکن است خیلی آزار دهنده باشد. 

به دلیل پر شدن فضای شکم با مایع، ممکن است غذا خوردن دشوار شود چون فضای کافی برای غذا وجود ندارد. حتی تنفس نیز ممکن است سخت تر شود به خصوص هنگامی که دراز کشیده اید. اما خطرناکترین مشکل آب آوردن شکم، عفونت است که میتواند مرگبار باشد. 

آب آوردن شکم با رژیم کم نمک و مصرف دیورتیک تجویز شده توسط پزشک، ممکن است برطرف شود. اما گاهی اوقات باید مایع با استفاده از سوزن مخصوصی، از شکم تخلیه شود. 


انسفالوپاتی یا گیجی ناشی از سیروز کبدی چگونه اتفاق می افتد؟ 

اگر کبد نتواند درست کار کند، نمیتواند مواد سمی مانند آمونیاک (که از روده ها می آید) را از بدن دفه کند و این مواد ممکن است به مغز راه یافته و باعث گیجی شوند. 

علاوه بر گیجی، سموم جمع شده در مغز باعث تغییر خواب، خلق، تمرکز و حافظه نیز میشوند. اگر این وضعیت خیلی جدی شود، ممکن است باعث به کما رفتن بیمار شود. 

همه اینها علائم انسفالوپاتی هپاتیک هستند. در انسفالوپاتی، فرد ممکن است در رانندگی، نوشتن، حساب کردن و انجام فعالیتهای روزمره دیگر به مشکل بر بخورد. 

علائم انسفالوپاتی لرزش و رعشه است. انسفالوپاتی در موارد مصرف زیاد داروهای دیورتیک یا یبوست یا مصرف آرام بخش یا قرص خواب، ممکن است با عفونت یا خونریزی داخلی همراه شود. 

Jaundice

چرا سیروز کبدی باعث زردی میشود؟ 

هنگامی که کبد نمیتواند درست کار کند، بیلی روبین در بدن جمع میشود. بیلی روبین ماده ای است که در صورت تجمع، باعث زردی رنگ چشمها و پوست میشود که به این وضعیت، زردی میگوییم. مصرف بیش از حد الکل و برخی داروها نیز میتوانند به زردی منجر شوند. 


شدت سیروز کبدی چگونه محاسبه میشود؟ 

در نمره دهی مدل بیماری کبد مرحله پایانی (model for end-stage liver disease که به اختصار MELD خوانده میشود) شدت سیروز اندازه گیری میشود. نمره مدل بیماری کبد مرحله پایانی، برای پیش بینی بقای 90 روزه بیماران مبتلا به سیروز پیشرفته، طراحی شد. این سیستم نمره دهی بر اساس سه آزمایش خون انجام میشود: 

  • نسبت همسو شده بین المللی یا آی ان آر- آزمایشهای تمایل انعقاد خون 
  • آزمایشهای بیلی روبین (مقدار بیلی روبین در خون) 
  • آزمایشهای کراتینین (عملکرد کلیه) 

معمولا نمره های مدل بیماری کبد مرحله پایانی در دامنه بین 6 و 40 قرار میگیرد که در آن 6 نشان دهنده بهترین احتمال بقای 90 روزه است. 


روشهای درمان سیروز کبدی چیست؟ 

درمان سیروز کبدی بستگی به علت بیماری و عوارضی که به وجود آورده است دارد. هدف از درمان، کند کردن پیشروی بافت اسکار در کبد و پیشگیری از عوارض بیماری یا درمان آنهاست. 

دکتر بهزاد رحمانی