زخم معده به ایجاد زخم در آستر (لایه ای که سطح داخلی معده را پوشانده است) معده یا روده کوچک گفته میشود و زمانی ایجاد میشود که مخاط محافظت کننده ای که معده را پوشانده است، کارامدی خود را از دست میدهد.

 

زخم معده چیست؟

معده اسید قوی برای گوارش غذا و محافظت در مقابل میکروبهایی که بلعیده ایم، تولید میکند. برای محافظت از بافتهای معده در مقابل این اسید، لایه ضخیمی از مخاط نیز ترشح میشود. اگر لایه مخاطی از بین برود یا کارایی خود را از دست بدهد، اسید به بافتهای معده آسیب وارد آورده و باعث زخم شدن معده میشود.

 

زخم معده چقدر شیوع دارد؟

براورد میشود در کشورهای توسعه یافته یک نفر از هر ده نفر زمانی دچار زخم معده یا روده کوچک میشود.

درمان زخم معده نسبتا آسان است اما در صورتی که درمان نشود مشکلات جدی به وجود می آورد.

علائم و نشانه های زخم معده چیست؟

علائم کلاسیک زخم معده، سوء هاضمه (indigestion) است. سوء هاضمه باعث میشود در ناحیه معده احساس درد یا ناراحتی داشته باشید. این علامت ممکن است با سوزش ناشی از رفلاکس معده اشتباه گرفته شود به خصوص که ممکن است این دو همزمان با هم تجربه شوند.

سوزش معده ناشی از رفلاکس اسید در بخش بالایی معده اتفاق می افتد و بیشتر در بالای شکم یا پایین سینه سوزش احساس میشود.

لازم به ذکر است همه زخمهای معد سوء هاضمه ایجاد نمیکنند.

علائم زخم معده از سوزش رفلاکس اسید متمایزتر است اما باز هم ممکن است این علائم مبهم باشند و اشتباه گرفته شوند.

زخم معده درد مبهم یا سوزشی در ناحیه معده به وجود می آورد. این درد گاهی اوقات به صورت دردی شبیه گاز گرفته شدن توصیف میشود. برخی افراد ممکن است احساس گرسنگی پیدا کنند.

علائم دیگر زخم معده عبارتند از:

کاهش وزن

حالت تهوع و استفراغ

امتناع از خوردن به دلیل درد

آروغ زدن یا احساس سیری

نفخ

عدم تحمل غذاهای چرب

دردی که با خوردن، نوشیدن یا مصرف داروهای ضد اسید ممکن است آرام شود

برخی از زخمهای معده مشخصه خاصی ندارند و درد سوء هاضمه مانند ایجاد نمیکنند. این زخمها کمتر شایعند و معمولا پس از شروع خونریزی معده تشخیص داده میشوند. برخی انواع زخم معده باعث ایجاد سوراخ در دیواره معده میشوند. سوراخ شدگی معده وضعیتی جدی و مستلزم توجه فوری پزشکی است.

اغلب علائم زخم معده به مرور زمان تغییر میکنند .

برنامه غذایی در زخم معده

ایجاد تغییراتی در برنامه غذایی میتواند به پیشگیری از ایجاد زخم معده کمک کند. کسانی که در خطر زخم معده قرار دارند، باید در برنامه غذایی خود مواد زیر را بیشتر مصرف کنند:

میوه ها و سبزیجات: خوردن انواع گوناگون میوه ها و سبزیجات راز سلامت دستگاه گوارش است. این غذاهای سرشار زا آنتی اکسیدان از تولید اسید زیاد جلوگیری میکند و حاوی خاصیت ضد التهابی و محافظت از سلول یا سیتوپروتکتیو (cytoprotective) هستند. در پژوهشی در سال 2017 چنین نتیجه گیری شده است که سبزیجات و میوه های متنوع در پیشگیری از زخمهای گوارشی و درمان آنها بسیار مهم هستند.

فیبر: رژیم غذایی مملو از فیبر محلول خطر زخم معده را کاهش میدهد.

پروبیوتیکها: غذاهایی که پروبیوتیک فعال دارند مانند ماست پروبیوتیکف به کاهش عفونت هلیکوباکتر پیلوری کمک میکند. پروبیوتیکها علائم سوء هاضمه را نیز کمی بهبود میبخشند و عوارض آنتی بیوتیک ها را کمتر میکنند.

ویتامین ث: این آنتی اکسیدان قدرتمند در جلوگیری از عفونت هلیکوباکتر پیلوری میتواند موثر باشد به خصوص هنگامی که در دوزهای کم اما به مدت طولانی مصرف شود. میوه ها، حبوبات و سبزیجاتی مانند گوجه فرنگی حاوی مقدار زیادی ویتامین ث هستند.

روی: این ریز مغذی مهم در حفظ سلامت سیستم ایمنی نقش دارد و به التیام زخمها کمک میکند. اسفناج، برگ چغندر و خرچنگ مقدار زیادی روی دارند.

سلنیوم: سلنیوم میتواند به کاهش خطر عوارض عفونت کمک کرده و التیام را تسریع کند. آجیل برزیلی، ماش و بسیاری از غذاهای دیگر حاوی سلنیوم هستند.

کاهش مصرف کافئین و پرهیز از مصرف الکل نیز به کاهش خطر زخم معده کمک میکند چرا که هر دو باعث میشوند تولید اسید معده بیشتر شود در نتیجه احتمال زخم نیز بالاتر برود.

 

 

چه عواملی منجر به زخم معده میشوند؟

چند عامل اصلی زخم معده و روده کوچک عبارتند از:

  • هلیکوباکتر پیلوری - هلیکوباکتر پیلوری معمولا در لایه مخاطی معده که سطحس داخلی معده را پوشانده و از بافتهای معده و روده کوچک محافظت میکند، زندگی مینماید. اغلب این باکتری مشکلی به وجود نمی آورد اما ممکن است باعث التهاب آستر معده و ایجاد زخم شود. مشخص نیست چگونه عفونت هلیکوباکتر پیلوری سرایت میکند. ممکن است با تماس نزدیک مثلا هنگام بوسیدن از فردی به فرد دیگر منتقل شود. همچنین از طریق آب و غذا ممکن است به این باکتری آلوده شوید.
  • گروهی از مسکنها به نام داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی: مصرف آسپیرین و برخی مسکنهای تجویزی و مسکنهایی که نیازی به نسخه پزشک ندارند و در گروه داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی جای میگیرند، میتواند باعث تحریک یا التهاب آستر معده یا روده کوچک شود. از جمله رایجترین این داروها عبارتند از ایبوپروفن، ناپروکسن، کتوپروفن و غیره. استامینوفن جز این داروها نیست.
  • برخی داروها- داروهای دیگری علاوه بر مسکنهای غیر استروئیدی نیز میتوانند منجر به زخم معده شوند. از جمله این داروها استروئیدها، داروهای ضد انعقاد خون، آسپیرین با دوز کم، داروهای بازدارنده انتخابی بازجذب سروتونین، آلندرونات و ریزدرونات.

عوامل کم شایعتر دیگر عبارتند از:

زیاد بودن اسید معده. به دلایل مختلف اسید معده زیاد میشود از جمله سیگار کشیدن، استرس، برخی غذاها و ژنتیک.

سندرم زولینگر – الیسون. این بیماری نادر باعث تولید زیاد اسید معده میشود.

 

چه عواملی احتمال زخم معده را بیشتر میکنند؟

مصرف زیاد داروهای استروئید

سیسگار کشیدن

بالا بودن کلسیم خون (هایپر کلسیمی)

ژنتیک

مصرف زیاد الکل

مصرف زیاد غذاهای تند یا پر ادویه

زخم معده در کسانی که بالای 50 سال سن دارند، بیشتر اتفاق می افتد اما در هر سنی ممکن است رخ دهد. با این حال زخم معده در کودکان بسیار کم رخ میدهد. خطر زخم معده در کودکان در صورت سیگاری بودن والدین بیشتر است.

 

ایبوپروفن یا آسپیرین بر زخم معده چه تاثیری دارند؟

ایبروفن و آسپیرین از جمله داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی محسوب میشوند. داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی اگر در دوز بالا یا به مدت زمان طولانی مصرف شوند خطر زخم معده را به دنبال دارند. داروهای قوی تر این گروه دارویی که نیاز به تجویز پزشک دارند، خطر زخم معده را بیشتر از انواع بدون نسخه آن افزایش میدهند.

 

انواع زخم معده

زخم معده یکی از انواع زخمهای گوارشی یا پپتیک محسوب میشود. دو نوع دیگر آن زخم دوازدهه (duodenal ) و زخم مری (Esophageal) هستند. زخم مری در داخل مری ایجاد میشود و زخم دوازدهه در بالایی ترین بخش روده کوچک که دوازدهه یا اثنی عشر نام دارد به وجود می آید. ویژگیهای این زخمها مشابه است اما محل ایجاد آنها در بدن متفاوت است.

 

درمان زخم معده

اگر فکر میکنید دچار زخم معده شده اید به پزشک مراجعه کنید. در وهله اول اگر مسکن غیر استروئیدی مصرف میکنید، نوع آن را تغییر دهید. اگر پزشک به عامل باکتریایی مشکوک باشد برایتان آنتی بیوتیک تجویز میکند. داروهای دیگری که ممکن است تجویز شوند عبارتند از:

داروهای بازدارنده پمپ پروتون

داروهای آنتاگونیست گیرنده H2

داروهای ضد اسید

داروهای محافظ آستر معده مانند پپتو بیسمول

معمولا با درمان مناسب، علائم خیلی زود برطرف میشوند. درمان باید پیوسته و کامل شود به خصوص اگر عامل زخم معده، هلیکوباکتر پیلوری بوده است.