اگر علائمی دارید که میتواند به سرطان روده مربوط بشد یا در آزمایش غربالگری چیز غیر طبیعی دیده شده است توصیه میشود یک یا چند آزمایش زیر را انجام دهید تا علت علائمتان مشخص شود.

سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی 

دکتر سابقه پزشکی شما در مورد عوامل زمینه ساز سرطان روده را جویا میشود. سابقه خانوادگی تان را باید به پزشک بگویید. علائم خود را دقیق برای پزشک توضیح بدهید. همچنین زمان شروع علائم و طول مدت آنها را باید بگویید. در معاینه فیزیکی پزشک شکم تان را بررسی میکند تا وجود توده یا بزرگی اعضای داخل شکم را متوجه شود. همچنین ممکن است معاینه مقعد با انگشت انجام شود. در این معاینه، پزشک دستکش پوشیده و آن را با ژل روان کننده آغشته میکند و با انگشت داخل مقعد را بررسی میکند تا در صورتی که توده یا هر چیز غیر طبیعی در آن وجود دارد متوجه شود.

آزمایش مدفوع 

اگر به علت علائمی که دارید (به غیر از خونریزی مقعد یا وجود خون در مدفوع)، به دکتر مراجعه کرده اید ممکن است آزمایش مدفوع برایتان تجویز کند تا وجود خون در مدفوع را که با چشم غیر مسلح دیده نمیشود، شناسایی نماید. خون در مدفوع میتواند نشانه سرطان روده باشد اما وضعیتهای پزشکی دیگری نیز میتوانند منجر به وجود خون در مدفوع شوند. در این آزمایش (خون پنهان در مدفوع که  FOBT نام دارد یا آزمایش ایمنی شیمیایی مدفوع که FIT نام دارد)، یک نمونه مدفوع از شما گرفته میشود تا بررسی شود. نمونه مدفوع را در خانه میگیرید. باید یک تا سه نمونه از اجابت مزاج خود تهیه کنید. اگر پیشتر چنین آزمایشی داده اید و قرار است کلونوسکوپی انجام دهید، دیگر لازم نیست مجددا آن را انجام دهید.

ازمایش خون 

ممکن است آزمایش خون از شما گرفته شود تا برخی نشانگرهای سرطان روده بررسی شوند. آزمایش خون برای نظارت بر روند بیماری سرطان روده نیز انجام میشود. در آزمایش خون موارد زیر ممکن است بررسی شود:

تعداد سلولهای خون (سی بی سی CBC): در این آزمایش انواع مختلف سلولهای خون شمارش میشوند. این کار کمک میکند مشخص شود آیا کم خونی دارید یا نه. برخی افرادی که سرطان روده دارند دچار کم خونی میشوند چون تومور به مدت طولانی خونریزی داشته است.

آنزیمهای کبد: این فاکتور عملکرد کبد را مشخص میکند چون ممکن است سرطان روده به کبد برسد.

نشانگرهای تومور: سلولهای سرطان روده گاهی موادی به نام نشانگرهای تومور تولید میکنند که در خون میتوان آنها را شناسایی کرد. متداولترین نشانگرهای تومور سرطان روده عبارتند از آنتی ژن کارسینو اِمبِریونیک (carcinoembryonic antigen ) که به اختصار به آن CEA میگویند و CA 19-9.

آزمایش خون برای بررسی نشانگرهای تومور گاهی چنین نشان میدهد که فرد سرطان روده دارد اما این به تنهایی برای تایید سرطان کافی نیست. چون میزان نشانگرهای تومور سرطان روده گاهی در فردی که سرطان دارد ممکن است در حد طبیعی باشد و در فردی که سرطان ندارد ممکن است به دلایل دیگر غیر طبیعی باشد.

برای نظارت بر بیمار سرطانی و روند درمان او، بیشتر از نشانگرهای سرطان روده همراه با آزمایشهای دیگر استفاده میشود تا مشخص شود درمان چقدر موثر بوده است یا آیا سرطان برگشته است یا نه.

اگر علائم یا نتایج معاینه فیزیکی یا آزمایش خون نشان دهد ممکن است سرطان روده داشته باشید دکتر آزمایشهای بیشتری تجویز میکند. در اکثریت موارد کلونوسکوپی انجام میشود اما گاهی آزمایشهای دیگری نیز ممکن است صورت بگیرد.

کلونوسکوپی تشخیصی 

کلونوسکوپی تشخیصی درست همانند کلونوسکوپی غربالگری انجام میشود با این تفاوت که علت آن بروز علائمی در روده یا ناهنجاری دیگری در آزمایشهای فرد، است. در کلونوسکوپی دکتر تمامی طول روده بزرگ و راست روده را با دستگاهی به نام کلونوسکوپ مشاهده میکند. این دستگاه یک لوله باریک انعطاف پذیر است که دوربین کوچک و یک لامپ در سر آن وجود دارد تا تصاویر داخل روده را روی نمایشگر نشان دهد. لوله از مقعد وارد میشود. ابزارهای مخصوصی نیز برای نمونه برداری از روده در دسترس دکتر قرار دارند تا هر توده مشکوکی را که میخواهد بیشتر بررسی کند (مانند پولیپ) برش زده و بردارد.

کلونوسکوپی سرپایی انجام میشود.

رکتوسکوپی 

در شرایطی که دکتر به سرطان راست روده مشکوک باشد با دستگاهی به نام پروکتوسکوپ (proctoscope)، راست روده را بررسی میکند. پروکتوسکوپ یک لوله باریک سفت است که در سر آن دوربین و لامپ قرار دارد و از طریق مقعد وارد راست روده میشود. با این دستگاه پزشک میتواند از نزدیک لایه داخلی پوشاننده سطح راست روده را مشاهده نماید. با این وسیله میتوان تومور را دید، اندازه گیری کرد و محل دقیق آن را مشخص کرد. مثلا میتوان مشخص کرد تومور چقدر به ماهیچه حلقوی منقبض شونده مقعد که خروج مدفوع را کنترل میکنند، نزدیک است.

نمونه برداری 

نمونه برداری یا بیوپسی (Biopsy) در صورتی انجام میشود که پزشک به سرطان مشکوک شده است. نمونه برداری در طی کلونوسکوپی انجام میشود و در آن تکه کوچکی از بافت مشکوک با ابزار مخصوصی از طریق اسکوپ، برداشته و خارج میشود. در مواردی هم ممکن است بخشی از روده نیز با دستگاه برداشته شود تا تشخیص قطعی داده شود اگر چه کمتر این کار متداول است.

چه آزمایشهایی روی نمونه برداشته شده از روده، انجام میشود؟ 

نمونه های برداشته شده طی کلونوسکوپی یا جراحی، به آزمایشگاه فرستاده میشوند تا به دقت در زیر میکروسکوپ بررسی شوند. اگر سرطان دیده شود ممکن است آزمایشهای دیگری بر روی نمونه انجام شود تا به تعیین مرحله سرطان بینجامد.

ازمایش ژنها: ممکن است دکتر به دنبال ژن خاصی باشد که در سلولهای روده تغییر کرده اند تا شاید بتواند درمان بهتری برای سرطان بیمار، پیدا کند به خصوص اگر سرطان متاستاز داده باشد. مثلا در حال حاضر پزشکان برای شناسایی تغییراتی در ژنهای KRAS  و NRAS   و BRAF ، سلولها را آزمایش میکنند. برخی از پزشکان ممکن است تغییرات ژن BRAF  را نیز بررسی کنند. بیمارانی که سرطان آنها جهشهایی در این ژنها داشته است معمولا از درمان با برخی داروهای ضد سرطان هدفمند ، نتیجه نمیگیرند.

ام اس آی و ام ام آر (MSI و MMR) : سلولهای سرطان روده معمولا بررسی میشوند تا مشخص شود آیا میزان تغییرات ژنی به نام ام اس آی (microsatellite instability) در آنها زیاد است یا نه. همچنین در صورتی که دکتر بخواهد ببیند آیا سلولهای سرطان در هر یک از ژنهای ترمیم عدم تطابق (MMR) تغییر کرده اند یا نه (ژنهای MLH1, MSH2, MSH6, وPMS2 )، این آزمایش انجام میشود.

تغییرات ام اس آی یا ام ام آر یا هر دو اغلب در افرادی که سندرم لینچ (Lynch syndrome ) دارند دیده میشود. دو دلیل احتمالی برای آزمایش سرطان روده برای بررسی تغییرات ژن ام اس آی یا ام ام آر وجود دارد:

  • شناسایی بیمارانی که باید برای سندرم لینچ مورد بررسی قرار بگیرند. تشخیص سندرم لینچ میتواند کمک کند بیمار برای سرطانهای دیگر احتمالی غربالگری شود (مثلا زنانی که سندرم لینچ دارند ممکن است لازم باشد بریا سرطان رحم نیز غربالگری شوند). همچنین اگر بیماری سندرم لینچ دارد، خویشاوندان او نیز ممکن است داشته باشند بنابراین آنها نیز میتوانند مورد بررسی قرار بگیرند.
  • مشخص کردن روشهای درمانی برای سرطان روده به طوری که نتایج به دست آمده ام اس آی یا ام ام آر میتواند مسیر درمان را تغییر دهد.
  • عکس برداری
    برای عکس برداری از روشهای مختلفی مانند عکس پرتوی ایکس، میدان مغناطیسی یا مواد رادیواکتیو میتوان استفاده کرد تا تصاویری از داخل بدن بیمار به دست آورد. دلایل عکس برداری بررسی ناحیه مشکوک به سرطان، تعیین میزان گسترش سرطان و بررسی تاثیر گذاری درمان است.
    • سی تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری): در سی تی اسکن از اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر مقطع عرضی از بدن استفاده میشود تا مشخص شود سرطان روده به کبد یا اندامهای دیگر رسیده یا نه.
    • سونوگرافی: در سونوگرافی از امواج صوتی برای ایجاد تصاویری از داخل بدن استفاده میشود. یک ابزار شبیه میکروفون کوچک که مبدل یا ترنس دیوسر نام دارد، امواج صوتی به اندامهای داخل بدن فرستاده و بازتاب آنها را دریافت میکند. بازتاب امواج صوتی به تصویری بر روی نمایشگر تبدیل میشود.
    • سونوگرافی شکم: در سونوگرافی شکم تکنسین مبدل را روی پوست شکم میکشد تا تصاویری از داخل شکم به دست بیاورد و مشخص کند آیا در کبد، پانکراس، کیسه صفرا یا هر جای دیگری تومور وجود دارد یا نه. با سونوگرافی شکم نمیتوان روده را بررسی کرد.
    • سونوگرافی داخل راست روده: برای این منظور مبدل مخصوصی استفاده میشود که وارد راست روده شده و مشخص میکند سرطان تا چه حد در دیواره راست روده پیش رفته است و آیا به اندامهای مجاور یا غدد لنفاوی رسیده است یا نه.
    • سونوگرافی در حین جراحی: در این روش در حین عمل جراحی سونوگرافی انجام میشود. ترنس دیوسر مستقیما روی سطح کبد قرار میگیرد. این روش برای تشخیص گسترش سرطان روده به کبد بسیار موثر است و به جراح امکان میدهد در صورت شناسایی تومور، همانجا در حین عمل نمونه برداری از تومور انجام دهد.
    • ام آر آی: ام آر آی مخفف عبارت تصویر برداری رزنانس مغناطیسی Magnetic resonance imaging است و در آن تصاویر دقیقی از بافتهای نرم بدن تهیه میشود. در اسکن ام آر آی از امواج رادیویی و مغناطیسی قوی به جای اشعه ایکس، استفاده میشود. ممکن است قبل از عکس برداری ماده حاجب به داخل رگ تزریق شود تا تمایز بهتری بین بافتها ایجاد شود. در ام آر آی میتوان نواحی ناهنجاری در کبد یا مغز و طناب نخاعی را شناسایی کرده و گسترش سرطان را مشخص کرد.
    • ام آر آی داخل راست روده: ام آر آی در بیمارانی انجام میشود که سرطان راست روده دارند و باید مشخص شود تومور به ساختارهای نزدیک رسیده است یا نه. این به تعیین برنامه درمانی دقیق تر کمک میکند. برای افزایش دقت، برخی پزشکان از ام آر آی داخل راست روده استفاده میکنند. پروب مخصوصی به نام endorectal coil در داخل راست روده قرار میگیرد و به مدت 30 تا 45 دقیقه می ماند تا کامل عکس برداری انجام شود. ممکن است این کار برای بیمار آزار دهنده باشد.
    • عکس پرتوی ایکس سینه: با اشعه ایکس از سینه عکس گرفته میشود تا مشخص شود آیا سرطان به ریه ها گسترش یافته است یا نه.

پت اسکن 

در پت اسکن که مخفف عبارت توموگرافی گسیل پوزیترون (Positron emission tomography) است، نوعی قند رادیواکتیو استفاده میشود. این ماده وارد خون میشود. سلولهای بدن بسته به سرعت رشد خود، مقادیر متفاوتی قند مصرف میکنند. سلولهای سرطانی که سریع رشد میکنند قند بیشتری نسبت به سلولهای طبیعی، مصرف میکنند. دوربین مخصوصی برای گرفتن تصویر از نواحی که این قند رادیواکتیو بیشتر جمع شده است میگیرند.

تصاویر پت اسکن جزئیاتی به اندازه سی تی اسکن و ام آر آی ندارد اما اطلاعات مفیدی در مورد ناهنجاریهایی که قبلا در آزمایشهای دیگر مشخص شده بود در اختیار پزشک قرار میدهد و مشخص میکند آیا این ناهنجاریها، سرطان بوده اند یا خیر.

اگر قبلا سرطان در شما تشخیص داده شده، ممکن است دکتر با استفاده از پت اسکن گسترش سرطان به غدد لنفاوی یا بخشهای دیگر بدن را بررسی کند. پت اسکن برای مواردی هم که دکتر فکر میکند سرطان گسترش یافته اما نمیداند کجا، مفید است.

برخی دستگاهها همزمان هم پت اسکن انجام میدهند هم سی تی اسکن . این باعث میشود دکتر بتواند رادیواکتیویته بالای بدن که در پت اسکن دیده میشود را همزمان با تصاویر دقیق سی تی اسکن مشاهده و مقایسه کند.

آنژیوگرافی 

در آنژیوگرافی از اشعه ایکس استفاده میشود تا رگهای خونی بررسی شوند. ماده حاجب که رنگ مخصوصی برای ایجاد تمایز بیشتر است در داخل رگ تزریق شده و عکس پرتوی ایکس گرفته میشود. رنگ رگهای خونی را واضح نشان میدهد.

اگر سرطان به کبد رسیده باشد، آنزیوگرافی میتواند نشان دهد رگهایی که خون به تومور میرسانند کدامند. این کمک میکند جراح تصمیم بگیرد آیا تومور کبد را میتوان برداشت یا نه و اگر چنین است چه برنامه درمانی بهتر است. آنژیوگرافی به درمانهای دیگر سرطان گسترش یافته به کبد مانند آمبولیزاسیون ( embolization) نیز کمک میکند.

دکتر بهزاد رحمانی