درمان سرطان با ژن تراپی (ژن درمانی) 

 

ژن درمانی یا ژن تراپی (Gene therapy )یک درمان جدید برای سرطان است که هنوز در مراحل اولیه تحقیقاتی قرار دارد.

ژن چیست؟

ژنها پیامدهای کد نویسی شده هستند که به سلولها میگویند چگونه پروتئین بسازند. پروتئینها مولکولهایی هستند که رفتار سلولها را کنترل میکنند. ژنهای ما تصمیم میگیرند ما چه شکلی باشیم و بدنمان چگونه کار کند. همه ما هزاران ژن متفاوت داریم.

ژنها از دی ان ای (DNA) ساخته شده اند. دی ان ای در هسته سلول قرار دارد. هسته مرکز کنترل سلول است. ژنها در کنار یکدیگر قرار میگیرند تا کروموزومها را بسازند. ما نیمی از کروموزومهایمان را از پدر و نیم دیگر را از مادر به ارث میبریم.

سلولهای سرطانی با سلولهای سالم و طبیعی متفاوتند چون چندین ژن آنها تغییر کرده است (جهش یا نقص پیدا کرده) و باعث شده بیش از حد طبیعی تکثیر شوند و تومور ایجاد نمایند. ژنهای آسیب دیده ممکن است:

  • ژنهایی باشند که باعث تکثیر زیاد سلول میشوند (آنکوژن ها)
  • ژنهایی باشند که تکثیر سلول را متوقف میکنند (ژنهای سرکوب کننده تومور)
  • ژنهایی باشند که ژنهای آسیب دیده دیگر را ترمیم میکنند

 

نقش ژن در سرطان

بیشتر تغییرات ژنها که باعث ایجاد سرطان میشوند در اثر عوامل محیطی یا سبک زندگی ایجاد میشوند اما شمار کمی از این ژنهای معیوب از والدین به ارث میرسند که باعث ایجاد برخی سرطانها میشوند.

ژن درمانی چیست؟

ژن درمانی نوعی درمان است که در آن از ژنها برای درمان بیماری استفاده میشود. تحقیقات بر روی انواع مختلف ژن درمانی برای درمان سرطان در حال انجام است.

تصور بر این است که این درمانهای جدید به زودی نتیجه داده و در دسترس عموم قرار میگیرند چرا که درک ما از تفاوت سلولهای سرطانی با سلولهای سالم رو به بهبود است. هنوز در مراحل اول این نوع درمان هستیم اما برخی از این درمانها در آزمایشهای بالینی شروع شده اند و برخی دیگر اکنون برای برخی افرادی که دچار انواع خاصی از سرطان مانند سرطان پوست ملانوما هستند در حال انجام هستند.

 

وارد کردن ژنها به سلولهای سرطانی

وارد کردن ژنها به سلولهای سرطانی یکی از دشوارترین جنبه های ژن درمانی است. محققان بر روی روشهای بهتر و جدیدتر این کار تحقیق میکنند. ژن معمولا با حاملی به نام وِکتور وارد سلول سرطانی میشود.

شایعترین نوع حامل مورد استفاده در ژن درمانی، ویروسها هستند چون ویروسها بهتر میتوانند وارد سلول شوند و مواد ژنتیکی را به آن برسانند. ویروسها به نحوی تغییر داده شده اند که نتوانند بیماری جدی ایجاد کنند بلکه تنها علائم خفیفی مانند آنفلوانزای خفیف ایجاد میکنند.

برخی ویروسها در آزمایشگاه تغییر داده میشوند تا فقط سلولهای سرطانی را هدف قرار دهند نه سلولهای سالم را. به این ترتیب تنها ژن را تنها به سلول سرطانی حمل میکنند.

محققان انواع دیگر حامل ژن مانند باکتریهای غیر فعال شده را نیز آزمایش میکنند.

 

انواع ژن درمانی 

محققان روشهای مختلف استفاده از ژنها برای درمان سرطان را بررسی میکنند.

  • ژن درمانی برای تقویت سیستم ایمنی

برخی انواع ژن درمانی برای تقویت توانایی طبیعی بدن در مقابله با حمله سلولهای سرطانی طراحی شده اند. سیستم ایمنی ما سلولهایی دارد که چیزهای مضر را شناسایی کرده و از بین میبرد تا بدن را بیمار نکنند و از جمله این مواد مضر، سلولهای سرطانی نیز هستند. سلولهای دستگاه ایمنی انواع مختلف دارند. برخی از آنها پروتئین تولید میکنند که سلولهای ایمنی دیگر را به تخریب سلولهای سرطانی ترغیب میکند.

برخی انواع درمانها، ژنهایی را به سلولهای ایمنی بیمار وارد میکنند که باعث میشود دستگاه ایمنی او بهتر بتواند انواع مشخصی از سلولهای سرطانی را شناسایی نماید.

  • ژن درمانی بهبود کارایی درمان

در برخی از انواع ژن درمانی، ژنهایی وارد سلولهای سرطانی میشود که باعث میشود سلول به درمان سرطان مثلا شیمی درمانی یا پرتو درمانی، حساستر شود و به این ترتیب درمان، بهتر عمل کند.

  • ژن درمانی برای فعال کردن دارو

در برخی انواع ژن درمانی، ژنهایی به سلولهای سرطانی وارد میشود که به سلول امکان میدهد داروهایی که در معرض آن قرار گرفته است را از حالت غیر فعال به فعال تبدیل کند. حالت غیر فعال دارو، پیش دارو ( pro drug) نام دارد.

ابتدا با حامل ژن، سلولها به ژن آلوده میشوند. سپس پیش دارو به بیمار داده میشود. پیش دارو در گردش خون جریان یافته و در سرتاسر بدن پخش میشود. پیش دارو غیر فعال است و هیچ آسیبی به سلولهای سالم وارد نمیکند. اما هنگامی که در دسترس سلول سرطانی قرار میگیرد، توسط ژنی که به سلول سرطانی داده بودیم دارو فعال شده و سلول را از بین میبرد.

 

  • ژن درمانی برای جلوگیری از فرایندهای محافظت کننده سلول سرطانی

برخی ژن درمانیها ، جلوی فرایندهایی را میگیرند که سلولهای سرطانی برای بقا استفاده میکنند. مثلا بیشتر سلولهای بدن طوری برنامه ریزی شده اند که اگر دی ان ای آنها صدمه دید و قابل ترمیم نبود، بمیرند. این کار مرگ برنامه ریزی شده سلولی یا آپوپتوز apoptosis نامیده میشود. سلولهای سرطانی جلوی این فرایند را میگیرند بنابراین نمی میرند. برخی ژن درمانی ها کاری میکنند که این فرایندهای محافظتی از بین بروند. محققان در حال بررسی کارایی این روش در از بین رفتن سلولهای سرطانی هستند.

 

ویروس درمانی برای درمان سرطان 

سبرخی از ویروسها سلولهای را آلوده کرده و از بین میبرند. محققان در حال یافتن روشهایی هستند که این ویروسها را به صورتی تغییر بدهند که فقط سلولهای سرطانی را هدف قرار داده و بکشد و سلولهای سالم را دست نخورده بگذارد.

در این نوع درمان مستقیما از ویروسها برای از بین بردن سلولهای سرطانی استفاده میشود و بر خلاف روشهای قبل، به عنوان حامل ژن استفاده نمیشوند.

از این رو این روش در واقع ژن درمانی محسوب نمیشود اما گاهی به دلیل کارهای ژنتیکی که در آن صورت میگیرد به آن ژن درمانی میگویند. یک نمونه از این روش درمان سرطان، دارویی به نام T-VEC (تالیموژن لاهِرپارِپوِک talimogene laherparepvec) است که به نام ایملیژیک (Imlygic) شهرت دارد.

در این روش از یک گونه ویروس تبخال (ویروس هرپس سیمپلکس)که ژنهای آن تغییر داده شده اند تا رفتار ویروس را تغییر دهند، استفاده میشود. این تغییر ژن به ویروس میگوید سلولهای سرطانی را نابود کند و از سلولهای سالم چشم پوشی نماید.

داروی ایملیژیک در حال حاضر در برخی کشورها برای درمان سرطان پوست ملانوما، در دسترس عموم قرار داده شده است. از این دارو برای درمان کسانی که سرطان پوست از نوع ملانوما دارند و سرطانشان را نمیتوان با جراحی برداشت، استفاده میشود.

همچنین از این دارو به عنوان داروی سرطان سر و گردن نیز در آزمایشهای بالینی استفاده میشود. دارو مستقیما به محدوده سرطان تزریق میشود.