سرطان روده بزرگ (کلون) سومین عامل مرگ و میر ناشی از سرطان در زنان و مردان در ایالات متحده امریکاست. بیشتر سرطانهای روده بزرگ از پولیپ ایجاد میشوند. پولیپ روده زایده ای است که در لایه پوشاننده سطح داخلی روده بزرگ ایجاد میشود. بیشتر پولیپ های روده به سرطان تبدیل نمیشوند و بیشتر انواع پولیپ که به سرطان تبدیل میشوند، پولیپهای ادنوماتوز (adenomatous polyps) یا ادنوما (adenomas) نام دارند. پولیپهای بزرگتر از یک سانتیمتر، پولیپهای حاوی سلولهای غیر طبیعی (به نام پولیپهای دیسپلازی خوانده میشوند) و داشتن دو یا چند پولیپ در روده بزرگ نیز احتمال سرطان روده را بیشتر میکند.
از نظر عوامل زمینه ساز سرطان روده، احتمال ابتلا با افزایش سن به خصوص بالاتر از 50 سال بیشتر میشود. علاوه بر این دیابت نوع 2 یا بیماریهای التهابی روده مثل کولیت اولسراتیو یا کولیت زخمی و همچنین سابقه خانوادگی سرطان روده احتمال این بیماری را در فرد بیشتر میکنند. برخی عوامل زمینه ساز سرطان روده مانند اضافه وزن، رژیم غذایی پر گوشت به خصوص گوشتهای فراوری شده مثل سوسیس و کالباس را میتوان کنترل کرد.
با آگاهی داشتن از عوامل زمینه ساز سرطان روده میتوان احتمال بیماری را کاهش داده و یا زودتر درمان را انجام داد که در این صورت درمان ساده تر و بسیار موفق تر و راحت تر خواهد بود.
عوامل زمینه ساز سرطان روده بزرگ
برخی از چیزهایی که احتمال سرطان روده بزرگ را بالا میرند تحت کنترل فرد هستند و برخی دیگر قابل کنترل نیستند.
سن
پیری اولین عامل زمینه ساز سرطان روده بزرگ است. گفته میشود جوانان نیز ممکن است دچار سرطان روده بزرگ شوند. در واقع شیوع این سرطان در جوانان 15 تا 39 ساله در سالهای اخیر افزایش یافته است. به علاوه بر خلاف باور عمومی بیشتر سرطانهای روده که در جوانان بروز میکند ارتباطی با سندرمهای ژنتیکی ندارد. روی هم رفته به گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریها، بیش از 90 درصد سرطانهای روده بزرگ در افرادی دیده میشود که بالای 50 سال سن دارند.
قومیت و نژاد
نژاد نیز یکی از عواملی است که در برخی سرطانها از جمله سرطان روده بزرگ میتواند نقش داشته باشد. مثلا افرادی که نژاد امریکایی افریقایی دارند بیشتر از سفید پوستان دچار این بیماری شده و جان خود را از دست میدهند.
اضافه وزن و چاقی
ارتباط بین سرطان روده بزرگ و چاقی قوی است. افرادی که چاق هستند بیش از 30% بیشتر از دیگران دچار سرطان روده بزرگ میشوند. خوشبختانه این عاملی است که میتوانید با کاهش وزن و فعالیت منظم آن را از بین ببرید.
دیابت نوع دو
تحقیقات نشان داده اند بین دیابت نوع دو و ابتلا به سرطان روده بزرگ ارتباط وجود دارد و این ارتباط مستقل از برنامه غذایی یا چاقی فرد است.
سابقه پولیپ روده
پولیپ روده منشا بیشتر سرطانهای روده است. پولیپهای ادنوماتوز شکل مسطح، برجسته یا برگی ممکن است داشته باشند. همه سرطانهای روده بزرگ ماهیتا از پولیپهای ادنوماتوز تشکیل میشوند. داشتن یک یا چند پولیپ ادنوماتوز خطر سرطان روده بزرگ را بیشتر میکند و هر چه تعداد آنها بیشتر باشد، خطر بزرگتر است چرا که نشان میدهد دیسپلازی در حال رخ دادن است (یعنی تولید سلولهای غیر طبیعی). جالب اینجاست که اگر این پولیپها شناسایی و از طریق کلونوسکوپی برداشته شوند دیگر فرصت تبدیل به سرطان ندارند و خطر برطرف میشود.
سابقه بیماریهای التهابی روده
بیماری التهابی روده با وضعیتهایی مثل کولیت اولسراتیو یا زخمی (ulcerative colitis) و بیماری کرون ( Crohn's disease) مشخص میشود. هر دو بیماری با رشد سرطان ارتباط دارند و طول مدت بیماری عامل مهمی در تعیین خطر سرطان روده بزرگ است. مثلا اگر چه تحقیقات مختلف نتایجشان کمی متفاوت است اما بر اساس یک پژوهش بزرگ مشخص شد خطر سرطان روده بزرگ در افرادی که کولیت زخمی دارند 0.7% در ده سال اول و 7.9% ظرف 20 سال و 33.2% ظرف سی سال است.
علاوه بر طول مدت بیماری، افرادی که کولیت شدیدتر (التهاب بیشتر روده) دارند در خطر بیشتر سرطان روده قرار دارند. افرادی که تمامی روده بزرگ آنها درگیر بیماری است بیشتر ممکن است دچار سرطان روده بزرگ شوند.
لازم به ذکر است که بیماری التهاب روده را نباید با سندرم روده تحریک پذیر (که مردم آن را به عنوان روده عصبی میشاسند) اشتباه گرفته شود. سندرم روده تحریک پذیر خطر سرطان روده بزرگ را افزایش نمیدهد.
پرتو درمانی
پرتو درمانی یا رادیوتراپی در ناحیه شکم، لگن یا ستون فقرات در کودکی، خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را بیشتر میکند. به همین علت متخصصان آنکولوژی کودکان توصیه میکنند افرادی که مقدار قابل توجهی پرتو درمانی در ناحیه شکم، لگن یا ستون فقرات در کودکی یا نوجوانی داشته اند هر 5 سال یک بار (از 35 سالگی یا ده سال پس از پرتو درمانی) کلونوسکوپی کنند.
همچنین تحقیقات نشان میدهند مردانی که برای درمان سرطان بیضه یا پروستات پرتو درمانی داشته اند بیشتر در خطر سرطان روده بزرگ یا راست روده قرار دارند. راست روده بخشی از روده است که بین روده بزرگ و مقعد قرار دارد.
ژنتیک
تحقیقات نشان میدهند یک مورد از هر چهار مورد سرطان روده بزرگ، به نوعی عامل ژنتیکی دارد پس اگر خویشاوندان درجه یک شما (برادر، خواهر، پدر، مادر، فرزند) دچار سرطان روده یا پولیپ روده شده است احتمال آن در شما بیشتر از فردی است که سابقه خانوادگی ندارد.
سندرم پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی (FAP)
این سندرم ارثی – خانوادگی باعث رشد صدها یا حتی هزاران پولیپ پیش سرطانی در روده بزرگ میشود. افرادی که دچار این سندرم هستند تقریبا 100 درصد تا 45 سالگی دچار سرطان روده میشوند. اگر چه این سندرم نادر است و از نوجوانی میتوان آن را تشخیص داد. علائم سندرم پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی ممکن است شامل تغییر در الگوی عملکرد روده، درد شکم یا مدفوع خونی باشد.
سندرم سرطان روده غیر پولیپی ارثی
سندرم سرطان روده غیر پولیپی ارثی (Hereditary Nonpolyposis Colorectal Cancer Syndrome) که به آن سندرم لینچ (lynch) نیز گفته میشود، یک وضعیت ارثی – خانوادگی است که میتواند خطر سرطان روده بزرگ را تا 80% افزایش دهد. این سندرم علائم ظاهری ندارد اما آزمایش ژنتیک ، سابقه خانوادگی سرطان روده بزرگ و آزمایش غربالگری مانند کلونوسکوپی به پزشک در تشخیص این سندرم کمک میکند.
سندرم پوتز ژگرز
سندرم پوتز ژگرز (Peutz-Jeghers Syndrome) وضعیتی ارثی است که باعث تشکیل پولیپهایی در روده میشود که مستعد سرطانی شدن هستند. این وضعیت شایع نیست نیست. سندرم پوتز ژگرز از والدین به کودک منتقل میشود (احتمال 50 – 50) یا به دلایل نامعلوم همینطوری ایجاد میشود. برخی علائم مرتبط با این سندرم که معمولا از بدو تولد قابل تشخیص هستند عبارتند از لکه های تیره روی لبها یا داخل دهان، چماقی شدن انگشتهای دست یا پا و وجود خون در مدفوع
تاثیر سبک زندگی بر ایجاد سرطان روده بزرگ
عوامل مربوط به سبک زندگی که زمینه سرطان روده بزرگ را فراهم میکنند، قابل کنترل هستند و با آگاهی داشتن از آنها میتوانید احتمال سرطان روده را کمتر کنید.
مصرف الکل: الکل در ابتلا به سرطان روده بزرگ نقش پررنگی دارد و احتمال سرطان با میزان الکل مصرفی ارتباط مستقیم دارد. در واقع حتی مصرف متعادل الکل نیز میتواند خطر سرطان روده بزرگ را به دنبال داشته باشد.
تغذیه: غذاهای مملو از چربی و کلسترول به خصوص گوشت قرمز با سرطان روده بزرگ ارتباط دارند. محققان دریافته اند خوردن بیشتر از 42 گرم گوشت فراوری شده در روز خطر مرگ ناشی از سرطان روده را بیشتر میکند. راهنمای دقیقی برای میزان گوشت مصرفی برای جلوگیری از سرطان روده وجود ندارد اما به طور کلی توصیه میشود باید مصرف گوشت قرمز کمتر از نیم کیلو در هفته باشد و اگر هر روز گوشت فراوری شده میخورید مقدار آن باید بسیار اندک باشد. همچنین سبزیجات و میوه های بیشتری مصرف کنید و غلات را به صورت غلات تصفیه نشده (غلات کامل حاوی سبوس) استفاده کنید.
سیگار: بر اساس پژوهشی که در Journal of the American Medical Association منتشر شد، افرادی که سیگاری هستند 18% بیشتر دچار سرطان روده بزرگ میشوند. به علاوه، هر چه تعداد سالهایی که سیگار میکشید بیشتر باشد خطر این سرطان نیز بیشتر میشود. خوشبختانه به محض ترک سیگار، خطر این سرطان رو به کاهش میرود.
سایر عوامل سرطان روده بزرگ
عوامل دیگری نیز میتوانند با سرطان روده بزرگ مرتبط باشند اما تحقیقات بر روی آنها هنوز در حال انجام است. این موارد عبارتند از:
درمان محرومیت از اندروژن طولانی مدت (احتمالا به علت مقاومت به انسولین که از عوارض احتمالی این درمان می باشد)
برداشتن کیسه صفرا که با افزایش خطر سرطان سمتر است روده بزرگ همراه است
کمبود ویتامین دی
برخی بیماریها مثل اکرومگالی یا بیماری عروق کرونری
پیوند کلیه (به علت سرکوب سیستم ایمنی به مدت طولانی)
برخی عوامل احتمالی زمینه ساز سرطان روده که هنوز بحثهای زیادی پیرامون آنها وجود دارد عبارتند از:
افزایش پروتئین واکنشی سی (C-reactive protein) موجود در خون (پروتئین واکنشی سی در کبد در واکنش به التهاب در بدن تولید میشود)
یبوست مزمن و مصرف مداوم مسهل (به خصوص مسهل های غیر فیبری)
برخی عفونت های ویروسی یا باکتریایی مانند عفونت هلیکوباکتر پیلوری (Helicobacter pylori )
دکتر بهزاد رحمانی
دیدگاه خود را بنویسید